Opmerkelijk is dat steeds meer mensen lange zelfstandige naamwoorden opknippen. De invloed van het Engels, en ook het Amerikaans, doet zich hier ongetwijfeld gelden op de Nederlandse taal. In het Engels is het regel om bij samengestelde zelfstandige naamwoorden te pas en te onpas een spatie aan te brengen. We spreken daarom over de Engelse ziekte.
Zo las ik vandaag in ‘The Sun’ in de kop van een artikel het woord ‘fashion blooper’. Dat woord ‘fashion blooper’ is op zich al interessant. Hoe moet je dat nu vertalen? In feite zijn beide woorden, ‘fashion’ en ‘blooper’ gewoon gangbaar in het Nederlandse taalgebruik. In het artikel uit The Sun ging het om Lewis Hamilton, regerend Formule 1-wereldkampioen die de toegang is ontzegd bij een casino in Nieuw-Zeeland. Zijn kleding beantwoordde niet aan de ‘dress code’ van het casino. Een fashion blooper van jewelste natuurlijk, en daarom nieuws.
Dress code en dresscode
‘Fashion blooper’ en ‘dress code’. In het Nederlands plakken we die woorden aan elkaar: ‘modeflater’ (in vertaling) en ‘dresscode’. Die regel is zelfs geen beletsel voor lekker lange woorden. Iedereen kent wel het ouderwetse woord ‘Hottentottententententoonstelling’, geliefd bij woordraadsels. Je moet goed kijken wat je leest voordat je het uitspreekt. Maar als je het woord googelt, loop je tegen de vraag aan: ‘Bedoel je Hottentotten tentententoonstelling? Ja dus, daar hebben we de spatie, uitdrukking van de Engelse ziekte.
Het oorspronkelijke woord Hottentottententententoonstelling is blijkbaar voor veel lezers te lang om als leeseenheid te bevatten. Een lang woord wordt begrijpelijk gemaakt door het in mootjes te hakken. Zoals je de aardappels op je bord prakt alvorens die op de lepel naar je mond te brengen. De teloorgaande leescultuur is hier debet aan.
Placeboeffect
Samengestelde zelfstandige naamwoorden worden voorzien van een koppelteken in het geval er een belemmering zou kunnen ontstaan voor de betekenis. Neem het woord media-advies. We schrijven niet mediaadvies. Het is zelfs mogelijk dat twee klinkers in een samengesteld zelfstandig naamwoord een niet gewenste combinatie aangaan, zoals in ‘placebo-effect’. Daarom schrijven we niet ‘placeboeffect’, wat gelezen zou kunnen worden als place boef fect (wat dat dan ook mag betekenen).
Ook met ingelaste koppeltekens kunnen zelfstandige naamwoorden dus lang worden. Maar het mooiste zijn natuurlijk de lange woorden die niet worden ontsierd door zo’n kort liggend streepje. Even terug naar het woord Hottentottententententoonstelling. Dat kunnen we natuurlijk nog langer maken; we kunnen er een spelletje van maken. Bijvoorbeeld: Hottentottententententoonstellingsterreinen. Qua spelling helemaal correct.
Politiek incorrecte woorden
Een woord kan niettemin politiek incorrect zijn. Of dat worden. Om dit te illustreren blijven we bij het woord Hottentottententententoonstelling. Dat woord is inmiddels in de ban gedaan. Vorig jaar had Valtifest, een jaarlijks muziekfestival in Amsterdam-Noord, als thema ‘Hottentottententententoonstelling’ bedacht. Maar dat werd schielijk veranderd in het onbegrijpelijke ‘Wie je ook tent’.
Hottentottententententoonstelling is namelijk een racistisch woord geworden. Zo vond iemand als Quinsy Gario (de criticaster van ‘Zwarte Piet’) de term racistisch. Hottentot deugt niet, vindt hij: ‘Het is een beledigende en politiek zeer incorrecte benaming uit de VOC-tijd voor leden van de Khoikhoi uit Zuid-Afrika.’
Fascinerend zoals we één woord tal van omzwervingen zien maken: etnografische benaming, puzzelwoord, geradbraakt, ten prooi gevallen aan de Engelse ziekte, en ten slotte: afgeschaft. De ‘olijke tongbreker’ van weleer is uiteindelijk in het graf van de menselijke taal beland: het etymologisch woordenboek. Daar staat het te boek als ware woordflater.
Publicatiedatum: 15 maart 2016
