Over Donald Trump verschenen de afgelopen tijd vijf boeken in Nederlandse vertaling. Samen leveren ze een scherp beeld op van een duistere politicus die belastende informatie achterhoudt. Bovenal bieden ze veel circumstantial evidence, indirect bewijs, voor Trumps samenwerking met de Russen.
Donald Trump typeerde, vlak vóór zijn inauguratie in januari 2017, de werkwijze van zijn inlichtingendiensten als nazipraktijken (opmerkelijk genoeg komt dit in geen van de vijf hieronder aangehaalde boeken naar voren). En CNN maakte volgens hem fake news. Ook gerenommeerde kranten als The New York Times en The Washington Post werden door hem aangevallen. Tot op de dag van vandaag. Zijn vijandelijke houding tegenover de inlichtingendiensten en de pers gaat Trump nu opbreken. Ze geven hem lik op stuk. Twee voormalige FBI-directeuren proberen hem beentje te lichten. De een door hem af te schilderen als een maffiabaas en de ander door de Rusland-connecties van Trumps campagneteam aan te tonen. En de pers, althans de media die volgens Trump met fake news komen, blinkt uit in onderzoeksjournalistiek die de duistere wegen van de president in kaart brengt. De gong voor de laatste ronde is aangebroken. Gaat Trump knock-out of komt hij zwaargehavend uit de strijd? Eén ding is zeker: zegevieren zal hij niet. Het eindspel belooft adembenemend te worden.
De huidige Amerikaanse regering is een duiventil. Het is een komen en gaan van ministers en adviseurs. Ze worden door Trump om de haverklap benoemd en ontslagen, bij voorkeur per Twitter. Mensen uit zijn entourage die uit de gratie raken, klappen uit de school. Ze praten met journalisten over het reilen en zeilen in het Witte Huis. Dat levert boeken op met saillante informatie. Michael Wolff was met Vuur en woede in het Witte Huis van Trump de eerste. Bob Woodward volgde hem met Angst – Trump in het Witte Huis. De Nederlandse vertalingen kwamen vlak na de oorspronkelijke Engelstalige uitgaven uit. Bizar is dat zes Nederlandse vertalers op de vertaling van Fire and Fury van Wolff werden gezet. Maar met Fear van Woodward werd misschien wel een record gevestigd: maar liefst acht vertalers tekenden voor de Nederlandse tekst! Beide vertaalde boeken maken deel uit van het fonds van uitgeverij Prometheus en haar uitgever Mai Spijkers wilde ze blijkbaar zo snel mogelijk op de Nederlandse boekenmarkt uitbrengen. Ik stel mij voor dat deze twee klussen met zoveel mankracht in een handomdraai zijn geklaard. Het zijn per slot van rekening geen literaire maar journalistieke publicaties.
Fly on the wall
In zowel Vuur en woede van Michael Wolff als in Angst van Bob Woodward is de observerende journalist een fly on the wall. Ze doen alsof ze stille getuige zijn van het wel en wee in het Witte Huis, waarbij de gebeurtenissen in de televisieserie House of Cards bleekjes afsteken. Talrijke interviews liggen ten grondslag aan beide boeken. Geïnterviewd werden mensen die een functie bekleedden in het Witte Huis. Wolff had het voordeel dat hij van Trump toestemming kreeg om zich vrijelijk op te houden in de West Wing van het Witte Huis. Daar schoot hij de mensen aan. Zo beschrijf hij het eerste jaar van Trumps presidentschap van binnenuit. Woodward, de vermaarde journalist die samen met Carl Bernstein het aftreden van president Richard Nixon in gang zette door te berichten over het Watergateschandaal, schreef Angst vooral aan de hand van “honderden uren van interviews”. In beide gevallen worden de geïnterviewden anoniem opgevoerd, maar soms worden ze expliciet aan het woord gelaten. Zo noemt volgens Woodward stafchef Reince Priebus de presidentiële slaapkamer “de werkplaats van de duivel”. Priebus werd er sowieso van verdacht dat hij informatie naar de media lekte. Antony Scaramucci, die het als directeur Communicatie van het Witte Huis niet langer dan tien dagen volhield, typeerde Priebus eind juli 2017 als “een fokking paranoïde schizofreen, een achtervolgingswaanzinnige”. Priebus ruimde het veld en werd vervangen door John Kelly, die deze maand alweer opstapt.
In Vuur en woede van Michael Wolff zijn we als lezer getuige van de paleisstrijd tussen enerzijds adviseur en ideoloog Steve Bannon en anderzijds Jarvanka: Bannons samentrekking van Trumps schoonzoon Jared Kushner en dochter Ivanka Trump. Volgens Bannon bekleden zij in feite de functie van stafchef. Moeiteloos hebben zij toegang tot Trumps privévertrekken. De veel bejubelde Amerikaanse democratie vertoont wel vaker dynastieke trekjes. Denk aan de Kennedy-clan of het Clinton-duo.
De invloed van Bannon op Trump is op een gegeven moment tanende en hij wordt door Jarvanka beschuldigd naar de pers te lekken. In Vuur en woede laat Bannon zich regelmatig laatdunkend over Trump uit. Zo zegt hij dat het politieke inzicht van de president niet zo heel groot is. “Hij gaat het niet redden”, aldus Bannon. “Hij is het kwijt.” Anderen laten zich in gelijksoortige bewoordingen over de Amerikaanse president uit, zoals voormalig generaal John Kelly. Woodward citeert de stafchef: “Hij is een idioot. Het heeft geen zin te proberen hem ergens van te overtuigen. Hij is volkomen van het padje. We zitten in Crazytown.”
Sinds zijn aantreden als president berichten de binnen- en buitenlandse media dagelijks over de strapatsen van de narcist Trump. De hele wereld weet inmiddels met wat voor een heerschap wij van doen hebben. In Vuur en woede en Angst krijgt dat beeld nuance. Trump besteedt de meeste tijd in zijn slaapkamer, “de werkplaats van de duivel”, en kijkt daar langdurig naar zijn drie televisieschermen. Tevens communiceert “de Ernest Hemingway van de 140 tekens”, zoals hij zichzelf omschrijft, er via Twitter rechtstreeks met de buitenwereld. Niet gehinderd door een stafchef die, zoals gebruikelijk, nauwlettend toeziet op allerlei te volgen procedures.
Trump kan zich maar kort ergens op concentreren. Het lezen van memo’s vindt hij overbodig. Hij laat zelfs summiere samenvattingen van rapporten links liggen. Luisteren kan hij niet. Hij is graag zelf eindeloos aan het woord. Hij is geen politicus die tactisch en strategisch denkt; als ondernemer in de politiek vertrouwt hij op zijn instincten. Impulsief gedrag is het gevolg. Hij kan moeilijk omgaan met frustraties, vandaar zijn beruchte woede-uitbarstingen. Daarbij vervalt hij soms in razernij. In dat opzicht lijkt hij op zijn voorganger Richard Nixon. Een intellectueel is Trump zeker niet, maar boerenslim is hij wel. Op een doortrapte manier speelt hij de kongsi’s in zijn omgeving uit. Verdeel en heers is zijn adagium. Woodward citeert een paar keer een uitspraak van Trump: “Echte macht is angst.”
Vuur en woede en Angst bieden een ontluisterend portret van de huidige president van de Verenigde Staten, de machtigste man ter wereld. Maar het manco is dat beide auteurs zich baseren op anonieme bronnen. Wat dreigt is daardoor een vie romancée. Daarbij weet Wolff een leesbaarder verhaal te vertellen dan Woodward, die in de details verzandt.
KGB-spion Vladimir Poetin
In drie andere boeken over Trump wordt een meer feitelijk betoog gevoerd. In het adembenemende Het Huis Trump, het Huis Poetin inventariseert de Amerikaanse journalist Craig Unger 59 Russische connecties van Donald Trump. Craig schetst hoe de voormalige KGB-spion Vladimir Poetin eerst premier en vervolgens president van Rusland werd. Boris Jeltsin, de eerste president van de Russische Federatie, hielp Poetin in het zadel. Het machtsvacuüm na de ineenstorting van de Sovjet-Unie werd voornamelijk gevuld door de Russische veiligheidsdiensten en de maffia in het land. Semjon Mogilevitsj werd bijvoorbeeld Poetins bondgenoot. Mogilevitsj is de belangrijkste leider van de Russische maffia, die miljarden heeft verdiend met, aldus Unger, de verkoop van nucleaire materialen aan terroristen, mensensmokkel, prostitutie, drugs en witwaspraktijken. Mogilevitsj stuurde Vjatsjeslav Ivankov naar New York om de Russische maffia ook daar te laten infiltreren. Unger: “Trumps partner Felix Sater zou naar verluidt Mogilevitsj’ sjammes zijn, zijn loopjongen.” Sater was ook de loopjongen van Trump.
Vanaf de jaren zeventig werden Joodse ingezetenen van de Sovjet-Unie in de gelegenheid gesteld het land te verlaten. Menigeen ging naar Israël, maar de Verenigde Staten waren eveneens genegen deze emigranten te ontvangen. De KGB liet ook duizenden zware criminelen vrij, van wie velen domicilie vonden in Brooklyn, New York City: Brighton Beach, ook wel Little Odessa genoemd.
De uit Georgië afkomstige Vjatsjeslav Ivankov werd een van de machtigste gangsters in de Verenigde Staten. Toen de FBI op zoek was naar Ivankov kwam deze federale politiedienst erachter dat hij een appartement in de Trump Tower bezat. Felix Sater deed namens Trump pogingen om een Trump Tower in Moskou te realiseren. Verondersteld wordt dat Saters vader een adjudant in Mogilevitsj’ maffiaorganisatie was en dat hij samenwerkte met de Italiaanse maffia in New York.
Het lijkt wel een script van John le Carré, schrijver van spionageverhalen, waarbij alles ineengrijpt. Sater was waarschijnlijk een dubbelspion, omdat hij zowel voor de Amerikaanse overheid als voor Mogilevitsj werkte. En, saillant detail: hij was een jeugdvriend van Michael Cohen, Trumps advocaat die afgelopen week tot drie jaar is veroordeeld vanwege het tijdens de verkiezingscampagne betalen van zwijggeld aan een pornoactrice en een Playboy-model. En zoals in een geslaagd spionageverhaal betaamt, zit de duivel in de details. Felix Sater vergezelde Ivanka Trump en Donald jr. in 2006 op hun reis naar Rusland, “waarbij hij had geregeld dat Ivanka in Poetins bureaustoel mocht zitten en rondjes draaien”.
Het is verleidelijk om te blijven citeren uit Het Huis Trump, het Huis Poetin, maar laat ik mij beperken tot de hoofdlijn. We kunnen stellen dat zich binnen het Russische regime een verstrengeling voordeed tussen veiligheidsdiensten en criminele organisaties. Dat diende en dient een doel. Unger haalt in dit verband een rapport van de Amerikaanse Senate Foreign Relations Committee van dit jaar aan. Daarin staat dat Poetin sinds 2004 bezig is “met een ongenadige aanval op de democratie in Rusland, Europa en de Verenigde Staten, waarbij hij gebruikmaakt van militaire invasies, cyberaanvallen, desinformatie, steun aan marginale politieke groeperingen, en de inzet van energievoorraden, de georganiseerde misdaad [cursivering van mij] en corruptie als wapens”. De ondertitel van Craig Ungers boek luidt Hoe na jarenlange infiltratie een Russische pion president van Amerika werd. De Russische veiligheidsdiensten hadden de vastgoedmagnaat Donald Trump al in de jaren tachtig in het vizier. Ze lokten hem naar Moskou en compromitteerden hem. Toen hij in financiële nood raakte, sprong de Russische maffia bij door miljoenen dollars zwart geld te witwassen. Dit deden ze door appartementen in de Trump Tower aan te schaffen en te investeren in ander vastgoed van Trump.
Golden showers
Dit verhaal wordt breed uitgesponnen in Samenzwering – Hoe Rusland Donald Trump aan zijn overwinning hielp van de Britse journalist Luke Harding. De publicatie van dit boek dateert van 2017 en het is opvallend dat veel van wat in de vier andere boeken uit 2018 te berde wordt gebracht hierin al naar voren komt. Harding, een journalist van The Guardian, baseert zich vooral op memo’s van Christopher Steele, die meer dan twintig jaar voor de Britse inlichtingendienst MI6 werkte, waarvan bijna de helft van de tijd in Moskou. Steele stelde memo’s op waarin de Russische connecties van Donald Trump centraal staan. Er valt onder andere te lezen dat Trump in 2013 tijdens een trip naar Moskou gecompromitteerd zou zijn. Hij liet bij die gelegenheid in de presidentiële suite van het Ritz-Carlton, waarin de Obama’s eerder hadden vertoefd, Russische prostituées op het matras urineren. Reden: hij had een ontzettende hekel aan de Obama’s, met name aan Michelle Obama. Trump werd zodoende vergast op een voorstelling met golden showers, terwijl alles door de Russische geheime dienst werd opgenomen. Hij ontkende de Golden Shower Show later in alle toonaarden. Hij zou überhaupt niet overnacht hebben in de hotelkamer, al had hij die wel geboekt. En van golden showers moet hij niets hebben, want hij lijdt aan smetvrees. Toen zijn opzienbarende verblijf in het Ritz-Carlton publiek werd, ontlokte dit Poetin de ontboezeming dat Russische prostituées onweerstaanbaar zijn. “De beste in de wereld.”
In een van de memo’s van Steele staat verder dat het Kremlin en Trump al in 2008 besloten om regelmatig informatie uit te wisselen. Als dát te bewijzen valt, hangt Trump een impeachment boven het hoofd. Bob Woodward heeft zich echter over het Steele-dossier denigrerend uitgelaten. Hij vond het een garbage document en een belediging voor Trump. Zwakke onderbouwing van het document is dat Steele, net als Wolff en Woodward, uitsluitend gebruikmaakt van anonieme bronnen. Bij de Britse en Amerikaanse geheime diensten heeft Christopher Steele niettemin een betrouwbare reputatie. Vast staat dat Jared Kushner, de schoonzoon van president Trump die een belangrijk adviseur van hem werd, in december 2016 aan de Russische ambassadeur Sergej Kislyak voorstelde om een geheim communicatiekanaal tussen het Trump-team en het Kremlin op te zetten. Poetin is echter te slim om zo’n samenwerking aan te gaan. Bij de KGB heeft hij geleerd dat het belangrijk is dat sporen niet traceerbaar zijn.
Volgens Luke Harding laten de memo’s van voormalig Brits geheim agent Christopher Steele drie redenen zien waarom Trump in de tang zit bij Poetin. Allereerst het genoemde tafereel in het Ritz-Carlton waarmee Trump werd gecompromitteerd. Als dat waar is, is Trump chantabel. Het zou zijn kruiperige houding tegenover Poetin verklaren.
Ten tweede maakt het vele zwart geld dat de Russen in Trumps vastgoed staken hem afhankelijk van Poetin. Veel geld kwam van de Russische maffia. Zo kocht David Bogatin, gelieerd aan maffiabaas Semjon Mogilevitsj, in 1984 vijf appartementen in de Trump Tower. Bogatin werd in 1987 door een Amerikaanse rechtbank wegens belastingontduiking tot twee jaar cel veroordeeld. En de oligarch Dmitri Rybolovjev kocht in 2008 van Trump een landhuis in Los Angeles voor een bedrag van 95 miljoen dollar, terwijl de Amerikaanse vastgoedmagnaat er zelf vier jaar eerder 41 miljoen voor had betaald.
Een derde reden waarom Trump in Poetins macht zit, zijn de leningen die hij vanuit Rusland na 2008 kreeg om niet failliet te gaan. Hier ging het eveneens om zwart geld, dat via Cyprus met behulp van naamloze vennootschappen of lege brievenbusfirma’s en zelfs via de Deutsche Bank werd gesluisd. Het ging in alle gevallen om miljoenen aan zwart geld. Niet zo vreemd dus dat Trump altijd obstinaat geweigerd heeft om inzage te geven in zijn belastingpapieren.
Toen Rusland in 2014 door de Verenigde Staten economische sancties kreeg opgelegd vanwege de bezetting van de Krim had Poetin een sterk motief om ervoor te zorgen dat Donald Trump in 2016 tot president werd verkozen. Het verhaal is bekend: grote aantallen mails van de Democraten werden door Russische hackers onderschept, in het bijzonder die van tegenstrever Hillary Clinton, en via WikiLeaks aan de openbaarheid prijsgegeven. Veel nepaccounts beïnvloedden via Facebook Amerikaanse kiezers. De heikele vraag is of deze beoogde uitwerking op de Amerikaanse verkiezingen door een buitenlandse mogendheid het laatste steuntje in de rug was voor Trump om het presidentschap in de wacht te slepen. Het was in ieder geval een dubbeltje op zijn kant.
Loyaliteit
James Comey, directeur van de FBI, stond in een goed blaadje bij Trump toen deze president werd. Hij was in 2015 een strafrechtelijk onderzoek gestart naar Hillary Clinton, die ambtshalve gebruik had gemaakt van haar persoonlijk emailadres. Toen dit werd nagetrokken, bleken van de honderdduizenden mails die werden geanalyseerd niet meer dan 36 aangemerkt te kunnen worden als ‘geheim’. De FBI besloot Clinton niet te vervolgen.
James Comey licht in Loyaliteit – Waarheid, leugens en leiderschap een tipje van de sluier over zijn ontmoetingen met president Trump. Van de vertrekkende president Barack Obama kreeg Comey het Steele-dossier overhandigd. De FBI-directeur besloot de informatie uit dit dossier begin januari 2017 met Trump te delen, toen die al gekozen was maar nog niet in functie. De nieuwssite BuzzFeed was van plan het Steele-dossier openbaar te maken en daarom moest de aanstaande president er zo spoedig mogelijk over worden geïnformeerd. Comey beschrijft hoe Trump hem tegemoet trad: “Zijn jasje hing open en zijn stropdas was zoals gewoonlijk te lang. Zijn gezicht leek lichtelijk oranje, met helderwitte halvemaantjes onder zijn ogen, vermoedelijk van een hoogtezonbrilletje, en hij had indrukwekkend gemodelleerd felblond haar, dat bij nadere inspectie van hemzelf leek te zijn. Ik weet nog dat ik me afvroeg hoeveel tijd het hem ’s morgens wel moest kosten om dat voor elkaar te krijgen. Toen hij zijn hand uitstak nam ik me voor om op te letten op de grootte ervan. Hij was kleiner dan de mijne, maar niet veel.” Comey heeft een scherp observatievermogen. Hoewel hij niet opmerkt dat het haar van Trump geverfd is, omdat deze niet van grijs haar houdt. In een van de boeken waaraan hij zijn naam verleende, How to Get Rich, biecht hij dit op.
Comey had drie keer een ontmoeting met Trump en hij voerde, op initiatief van de president, zes telefoongesprekken met hem. De baas van de FBI moet de wispelturige president vanaf het eerste moment niet hebben vertrouwd, want hij maakte naar aanleiding van elk gesprek een memo waarover hij zijn collega’s van de FBI inlichtte en dat als archiefstuk werd opgeslagen. Op 27 januari 2017, Trump was toen zeven dagen president, werd Comey door de Amerikaanse president uitgenodigd voor een etentje onder vier ogen. Bij die gelegenheid zei Trump: “Ik heb loyaliteit nodig. Ik verwacht loyaliteit.” Comey zag dat als een aanval op de onafhankelijkheid van de FBI en negeerde het verzoek. Een paar weken later, op 14 februari 2017, sprak Trump tegenover Comey de wens uit om Michael Flynn, zijn nationale veiligheidsadviseur, met rust te laten. “Flynn is een goede vent. Ik hoop dat je hem kunt laten gaan”, had hij met klem gezegd. Dat gebeurde niet, met als gevolg dat Flynn, die gelogen had over zijn contact met de Russische ambassadeur Sergej Kislyak, zijn baan kwijtraakte. Hij had de functie 24 dagen bekleed.
Hiermee streek Comey Trump tegen de haren in. Ook het onderzoek naar de Russische inmenging in de presidentsverkiezingen zat Trump niet lekker. Hij ontsloeg Comey als directeur van de FBI op weinig hoffelijke wijze. Die werd zijn ontslag op 9 mei 2017 gewaar op een groot televisiescherm in Los Angeles.
Met zijn boek Loyaliteit – Waarheid, leugens en leiderschap haalt Comey zijn gram. Volgens hem wilde Trump en ‘zijn familie’ een maffiaorganisatie in het leven roepen, volgens het patronagesysteem. Maar Comey paste ervoor om een amica nostra, een ‘vriend’ van de Trump-kliek te worden. Bedenk dat het een voormalige directeur van de FBI is die Trump ervan beschuldigt de maffiabaas te willen uithangen.
Vlak na het ontslag van Comey werd Robert Mueller als speciaal aanklager aangesteld, die – met verregaande bevoegdheden – aan het onderzoek begon naar de mogelijke connecties tussen het Trump-team en de Russen. Die opdracht werd hem gegeven door onderminister Rod Rosenstein van Justitie. Jeff Sessions, de minister van Justitie, was vleugellam; hij had gelogen over het feit dat hij de Russische ambassadeur Kislyak in de zomer en herfst van 2016 had ontmoet.
Trump maakte een grote fout door Comey te ontslaan. Robert Mueller was FBI-directeur voordat Comey dat werd. De twee waren vrienden. Steve Bannon had hem ervoor gewaarschuwd. In Angst citeert Woodward hem: “De dag dat jij hem ontslaat wordt hij de grootste martelaar uit de Amerikaanse geschiedenis. Een wapen dat je zal blijven achtervolgen. Ze gaan een fucking speciaal aanklager aanstellen. Je kunt Comey ontslaan. Je kunt de FBI niet ontslaan. Het moment dat jij hem ontslaat, zal de FBI jou moeten vernietigen en dat zullen ze doen ook.”
De Republikeinse partij verstevigde afgelopen november bij de tussentijdse verkiezingen haar meerderheidspositie in de Senaat. Voor Trump vormde dit aanleiding om eindelijk minister van Justitie Jeff Sessions weg te sturen. Een maand later stelde hij William Barr als opvolger van Sessions aan. Bekend is dat Barr weinig affiniteit heeft met het onderzoek van speciaal aanklager Robert Mueller. Het is niet uitgesloten dat hij Mueller van zijn functie ontheft, de geldkraan ten behoeve van het onderzoek naar de Rusland-connecties dichtdraait of het komende eindrapport van Mueller met het stempel ‘geheim’ in een diepe la laat verdwijnen.
Mueller lijkt hierop te hebben geanticipeerd. Allerlei personen uit de entourage van Trump zijn door hem aangeklaagd. Dat deed hij door verzegelde memo’s bij rechtbanken te deponeren. Daarnaast sleept hij nu zo snel als mogelijk medewerkers van Trump voor het gerecht. Michael Cohen, Trumps advocaat, kreeg afgelopen week te horen dat hij drie jaar de cel in gaat. En Michael Flynn, Trumps nationale veiligheidsadviseur, komt deze week voor het gerecht. Beiden hebben eieren voor hun geld gekozen en het, met het oog op strafvermindering, op een akkoordje met Mueller gegooid. Paul Manafort, campagnevoerder voor Trump, gooide zijn kont tegen de krib door tegen Mueller te liegen. Daardoor kan hij niet langer als getuige optreden in het Rusland-onderzoek en mag hij zeker niet rekenen op strafvermindering; hem hangt tien jaar gevangenisstraf boven het hoofd. Manafort werkte onder andere als lobbyist voor Oekraïense politici die een pro-Russische houding aan de dag legden. En hij leverde hand- en spandiensten aan verdachte Russische oligarchen. Eerder was hij al schuldig bevonden aan belasting- en bankfraude.
Wat opvalt is dat Trump zich omgeeft door sjoemelende sjacheraars en uitgerangeerde generaals (hij houdt van uniformen). Geen van hen heeft bestuurlijke ervaring, zodat de Trump-administration vaak oogt als een stuurloos schip op een stormachtige zee. Trump is zelf zo’n sjoemelende sjacheraar. Hij heeft het kunstje van zijn vader Fred Trump afgekeken, want fraude en belastingontduiking waren hem niet vreemd. Vader Trump was projectontwikkelaar en gaf zijn zoon in de loop der tijd zo’n 360 miljoen aan zogenaamde leningen, die deze niet hoefde terug te betalen. Een self made miljardair is Donald Trump daarom nooit geweest, zoals hij beweert.
Samenzwering
De vraag is of Robert Mueller de missing link heeft gevonden. Tot op heden heeft hij geen amica nostra van Trump aangeklaagd wegens samenspanning met de Russen. Samenzwering is het magische woord in het Rusland-onderzoek. Heeft Trump samengezworen met de Russen om de presidentsverkiezingen te winnen? Te verwachten valt dat Mueller binnenkort met zijn eindconclusies naar buiten treedt. Mocht hij althans niet worden tegengewerkt door het ministerie van Justitie waar de FBI formeel onder valt. Wat hebben de kroongetuigen hem verteld? We gaan het zien, maar spannend is het zeker.
Wat de hierboven door mij aangehaalde boeken aantonen, is dat er heel veel circumstantial evidence, indirect bewijs, is voor Trumps samenwerking met de Russen, die zich over decennia uitstrekt. De genoemde memo’s in de boeken zijn het meest veelzeggend. Eerst de memo’s van geheim agent Christopher Steele, die weliswaar niet de status hebben gekregen van officieel document maar door de FBI als geloofwaardig beschouwd lijken te zijn. FBI-directeur James Comey laat zich niet negatief uit over de Steele-memo’s. Ze hebben er Comey toe aangezet zelf memo’s op te stellen naar aanleiding van zijn gesprekken met Trump. En speciaal aanklager Robert Mueller deed hetzelfde door aanklachten tegen personen uit Trumps omgeving, en wie weet tegen de president zelf, als verzegelde documenten te deponeren bij een aantal rechtbanken. Die memo’s van Mueller kunnen Trump de kop gaan kosten. Toen hij vlak voor zijn aantreden als president de werkwijze van zijn inlichtingendiensten uitmaakte voor nazipraktijken en media van aanzien beschuldigde van het verspreiden van fake news, beschouwden de FBI en kranten als The New York Times en The Washington Post dit als een oorlogsverklaring. Het zou zomaar kunnen dat ze die oorlog binnenkort gaan winnen.
Verrassend was het nieuws in 2011 dat Ernest Hemingway zich door toedoen van de FBI van het leven zou hebben beroofd. Twitteraar Trump, de zelf benoemde Hemingway van de 140 tekens, zal op het kritieke moment vast niet het voorbeeld van zijn idool volgen. Die bracht zich om het leven door een geweerloop in zijn mond te stoppen en de trekker over te halen. Indachtig de roman For whom the bell tolls van de grote Amerikaanse machoschrijver van de twintigste eeuw luidt binnenkort misschien wel de alarmbel voor Donald Trump, die krampachtig belastende informatie tracht achter te houden.
__________________________________________
Bob Woodward: Angst – Trump in het Witte Huis (oorspronkelijke titel Fear, 2018). Vertaald uit het Engels door Amy Bais, Ton Heuvelmans, Mario Molegraaf, Rob van Moppes, Roelien Plaatsman, Alexandra van Raab van Canstein, Titia Ram en Theo Schoemaker. Uitgeverij Prometheus, Amsterdam 2018.
James Comey: Loyaliteit – Waarheid, leugens en leiderschap. De voormalig FBI-directeur spreekt (oorspronkelijke titel A higher loyalty – Truth, Lies, and Leadership, 2018). Vertaald uit het Engels door Aad Janssen, Annemie de Vries, Barbara Lampe, Ineke van den Elskamp, Marianne Palm, Paul Heijman en Pon Ruiter. Uitgeverij De Geus (Singel Uitgeverijen), Amsterdam 2018.
Craig Unger: Het huis Trump, het Huis Poetin – Hoe na jarenlange infiltratie een Russische pion president van Amerika werd (oorspronkelijke titel House of Trump, House of Putin, 2018). Vertaald uit het Engels door Alexander van Kesteren, Sylvie Hoyink, Ronald Jonkers en Pieter Janssens. Uitgeverij Het Spectrum (Unieboek), Houten 2018.
Michael Wolff: Vuur en woede in het Witte huis van Trump (oorspronkelijke titel Fire and Fury, 2018). Vertaald uit het Engels door Gerda Baardman, Ton Heuvelmans, Sjaak de Jong, Mario Molegraaf, Rob van Moppes en Susan Ridder. Uitgeverij Prometheus, Amsterdam 2018.
Luke Harding: Samenzwering – Hoe Rusland Donald Trump aan zijn overwinning hielp (oorspronkelijke titel Collusion – How Russia helped Trump win The White House, 2017). Vertaald uit het Engels door Jan Willem Reitsma en Joost Pollmann. Uitgeverij Nieuw Amsterdam. Amsterdam 2017.
