De wereld is op drift. Overal protesteren boze burgers tegen hun elites, zo verhalen de media dagelijks. Maar wat is er nu precies aan de hand? Het gecreëerde beeld behoeft enige nuancering.
‘Boze burgers’ hebben we onder meer in Engeland, Frankrijk en de Verenigde Staten. Ze laten van zich horen en wenden zo mogelijk hun invloed aan. Het heeft geleid tot resp. de Brexit, een hoge score van Marine Le Pen in de Franse presidentsverkiezingen, en tot Trump die voor het Republikeinse establishment niet de gedroomde kandidaat was.
In alle drie de gevallen richt een substantieel deel van de bevolking zich tegen de gevestigde orde. Men voelt zich het slachtoffer van de globalisering – preciezer gezegd: van de globalisering van handel en kapitaal.
Kleptocraten
Concreet gaat het om lager opgeleide burgers, die het werk door automatisering en robotisering uit handen wordt genomen. Werkeloosheid valt hen zodoende ten deel. En dan gaat het ook nog eens vooral om burgers buiten de grote steden, die op het platteland. Bij de uitslagen van de verkiezingen in Engeland, Frankrijk en de Verenigde Staten sprong dat steeds in het oog. Kranten als de Volkskrant en NRC Handelsblad schreven hierover overtuigende reportages. In de steden vergaat het de burgers een stuk beter: de (diensten)economie tiert er welig.
De elites tegen wie de boze burgers zich keren, worden weggezet als kleptocraten. Het gaat in deze perceptie om de ‘kliek in Brussel’ (Europese Unie), maar ook om ceo’s van bedrijven, bankiers van banken en directeuren van semioverheidsinstellingen. Het zijn, in de beeldvorming, allemaal graaiers, uit op eigen gewin.
Het is ook een beeld dat oprijst uit de media, en de framing ervan – boze burgers tegen graaiende elites – leidt weer tot verhevigde woede bij de gedupeerden.
IMF-rapport
Volgens mij doen we meer recht aan de werkelijkheid door de controverse tussen boze burgers en hun elites in te ruilen voor de bekende strijd tussen arbeid en kapitaal. Zo werd gedurende de gehele twintigste eeuw over maatschappelijke tegenstellingen bericht. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) handhaaft deze koers, zo blijkt uit een net verschenen rapport. Daarin staat dat vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw het aandeel van het arbeidsinkomen in het nationaal inkomen wereldwijd daalt. Maarten Schinkel, redacteur van NRC Handelsblad, gaf op 12 april in een artikel een heldere uiteenzetting van dit IMF-rapport.
Met het dalende aandeel van arbeid in het nationaal inkomen zien we de inkomensongelijkheid toenemen. Die ontstaat doordat met name de hogere inkomens profiteren van het toenemende aandeel kapitaal in het nationaal inkomen. Maarten Schinkel in genoemd artikel in NRC Handelsblad: ‘De bevindingen van het IMF sluiten aan bij die van de Franse econoom Thomas Piketty. Die voorspelde twee jaar geleden dat de inkomensongelijkheid deze eeuw zal toenemen, omdat het rendement op kapitaal structureel hoger is dan dat op arbeid. Deze hogere winst op het vermogen slaat vervolgens neer in een hoger inkomen uit dat vermogen, dat de ongelijkheid op zijn beurt weer vergroot.’
Sociale klassen
Je moet het even tot je laten doordringen, maar het staat er kraakhelder. In de strijd tussen arbeid en kapitaal trekt het kapitaal op dit moment aan het langste eind. Het klinkt marxistisch, en dat is het misschien ook wel, maar het IMF en NRC Handelsblad gaan voorop in deze overtuigend klinkende analyse.
Bij maatschappelijke strijd gaat het om het belichten van tegenstellingen tussen sociale klassen. De huidige boze burgers maken deel uit van bepaalde sociale klassen, in het bijzonder de lagere middenklasse die minder profiteert van globalisering en technologische ontwikkeling. Elites zijn er altijd geweest, maar het gaat erom te laten zien welke beslissingen deze ‘decision makers’ nemen, die meestal tot de hogere middenklasse behoren. De strengere regels voor banken worden bijvoorbeeld weer versoepeld. Het kapitaal wordt niet langer aan banden gelegd.
Ik pleit er voor dat de media niet langer gemakzuchtig berichten over ‘boze burgers’ en hun ‘elites’. Beter kan de controverse tussen arbeid en kapitaal worden geframed. Die doet meer recht aan de maatschappelijke werkelijkheid. Zo was het in de twintigste eeuw en zo is het nu nog.
