Jesse Klaver krijgt de schuld van de mislukte formatieonderhandelingen. Max Webers ‘Politiek als beroep’ verheldert het gekrakeel dat ontstond nadat de partijleider van GroenLinks een ‘principiële ondergrens’ trok.
De Telegraaf berichtte tendentieus dat GroenLinks ‘diep verweven [is] met de asielindustrie’. Volgens Het Financieele Dagblad blijft GroenLinks ‘een getuigenispartij’. En NRC Handelblad pakte als volgt uit: ‘GroenLinks geldt als de meest “globalistische” partij in het politieke spectrum, maar deze keuze voor getuigenispolitiek uit ideologische smetvrees is gewoonweg parochiaal.’
Zomaar een greep uit de commentaren van dagbladen toen GroenLinks-leider Jesse Klaver uit de tweede ronde van de formatieonderhandelingen was gestapt.
De leiders van de andere politieke partijen, die van ‘het motorblok’, toonden zich verbijsterd en boos. Klaver krijgt de zwarte piet toegespeeld: hem wordt de schuld in de schoenen geschoven dat deze formatiepoging onder leiding van informateur Tjeenk Willink op de klippen liep. De Volkskrant kopte dan ook treffend woensdag op de voorpagina: ‘Klaver heeft het gedaan.’
Blokkade
Jesse Klaver heeft geen fiducie in het voorstel om vluchtelingen op te vangen in Noord-Afrikaanse landen als Egypte, Tunesië en Libië, à la de Turkije-deal. In Turkije worden vluchtelingen teruggestuurd naar oorlogsgebieden, vindt kinderarbeid onder vluchtelingen plaats en leven vluchtelingen onder uitzichtloze omstandigheden. De Europese Unie heeft de blokkade van vluchtelingen richting Europa voor drie miljard afgekocht bij de autocraat Erdogan.
Turkije is nog een redelijk stabiel land, maar dat kun je toch niet zeggen van landen als Tunesië en Libië. Daarom is het maar de vraag of, blijkens het A4’tje van informateur Tjeenk Willink, er vergelijkbare afspraken mogelijk zijn tussen de EU en landen in Noord-Afrika.
Vluchtelingen uit oorlogsgebieden zouden volgens dit scenario vanuit Noord-Afrikaanse regio’s asiel moeten aanvragen voor Europa. Ondertussen zitten er al vele vluchtelingen in kampen in Italië en Griekenland, en die worden maar zeer mondjesmaat toegelaten tot andere Europese landen. Hongarije en Polen hebben helemaal nog geen vluchtelingen opgenomen. Voor Nederland staat de teller op het schamele aantal van zo’n vijfhonderd.
Ik vind dat Jesse Klaver zijn verantwoordelijkheid neemt. Hij overziet de negatieve consequenties van het voorgestelde asielbeleid door ‘het motorblok’. Er komen alleen maar meer vluchtelingenkampen bij, buiten Europa. Vluchtelingen worden aan hun lot overgelaten, net zoals in andere vluchtelingenkampen die soms al decennialang bestaan. Klaver houdt vast aan het recht, volgens het Vluchtelingenverdrag, dat iedere vluchteling uit een oorlogsgebied asiel kan aanvragen in het land van haar of zijn keuze.
Max Weber
Het onderscheid dat de socioloog Max Weber aanbracht tussen een ethiek gebaseerd op overtuigingskracht en een ethiek gebaseerd op verantwoordelijkheidsgevoel werpt een verhelderende blik op de mislukte formatieonderhandelingen. Een politicus streeft ernaar om bepaalde doelen te realiseren, maar tegelijkertijd is diezelfde politicus zich ervan bewust dat het nastreven van deze politieke doeleinden nadelige effecten teweeg kan brengen. Willekeurig voorbeeld: bij de totstandkoming van de Betuwelijn, bedoeld om het goederenvervoer naar Duitsland over de rails te leiden, zijn talrijke bijzondere boerderijen gesloopt en is het natuurlandschap blijvend aangetast.
Een politicus maakt altijd een afweging tussen, wat Max Weber noemt, ‘overtuigingsethiek’ en ‘verantwoordelijkheidsethiek’. Weber in ‘Politiek als beroep’ (1919): ‘Wie zich in het algemeen met politiek wil bezighouden, en zeker wie haar als loopbaan kiest, moet zich bewust zijn van deze ethische paradoxen, en van wat er uit hemzelf worden kan als hij zich daarin begeeft.’
Negatieve gevolgen
In de media wordt GroenLinks weggezet als ‘beginselpartij’. Maar omdat Klaver zich bewust is van de negatieve gevolgen van het voorgestelde asielbeleid, laat hij zich volgens mij vooral zien als een politicus die wordt geïnspireerd door verantwoordelijkheidsethiek. Rutte, Buma en Pechtold zijn daarentegen op dit punt politici die in de ban zijn van overtuigingsethiek. Het gaat hun om het eindresultaat, om het buiten de deur houden van vluchtelingen, ook diegenen die een oorlogsgebied zijn ontvlucht. Naar de onbedoelde effecten, het erbarmelijke leven van mensen in vluchtelingenkampen, gaat hun zorg primair niet uit.
Van een partij als de VVD verbaast mij dit niet, omdat die inzake het asielbeleid aanschurkt tegen de opvatting van de PVV, maar wel van partijen als het CDA en D66. Aan de andere kant: de vraag is in hoeverre het CDA nog een echt confessionele partij is, waarin het verhaal van de barmhartige Samaritaan tot voorbeeld strekt. Onder partijvoorzitter Buma heeft de partij een verdere ruk naar rechts gemaakt. Het verschil tussen VVD en CDA is tegenwoordig voornamelijk dat de VVD kiezers uit de steden haalt en het CDA kiezers op het platteland vindt.
D66 is een apart verhaal. Waren de kroonjuwelen van deze partij eerst de gekozen burgemeester en het invoeren van het referendum, nu ligt de focus op immateriële zaken als euthanasie. Pechtold laat zich op dit vlak leiden door overtuigingsethiek. Het politieke doel is om euthanasie toe te staan, voor zover individuen daarvoor kiezen. Dat de praktijk een stuk weerbarstiger is, blijkt uit de getoonde reserve van tal van artsen. D66 zit misschien al te zeer in de modus van de overtuigingsethiek, ook op het terrein van asielbeleid.
Rijp man
Overtuigingsethiek en verantwoordelijkheidsethiek vormen voor Max Weber geen absolute tegenstellingen, maar ‘daarentegen is het onbeschrijflijk ontroerend wanneer een rijp man (onverschillig of hij oud of jong in jaren is) die de verantwoordelijkheid voor de gevolgen van zijn handelen reëel en bewust aanvaardt en vanuit een verantwoordelijkheidsethiek handelt, op een bepaald moment zegt: “Hier sta ik, ik kan niet anders” ‘. Weber verwijst hier naar de slotwoorden die Maarten Luther in 1521 uitgesproken zou hebben op de Rijksdag in Worms.
En wat staat er in de kop boven een interview dat de Volkskrant vandaag Jesse Klaver afnam? ‘Dit is waar ik voor sta.’
Helder stuk, Jelle. Met een overtuigend (en ‘verantwoord’) verband tussen de toestanden van de dag en de klassieken der maatschappijbeschouwing – nu Max Weber. Ik zou wel eens willen weten — maar kom er voorlopig niet aan toe — hoe Weber iets als ‘politieke strategie’ zou duiden. Het verschijnsel wordt overschat, ik weet het; de volgende dag kan alles anders zijn. Toch ben ik geneigd te denken dat langetermijn-strategie een belangrijke component is in het handelen van politici; en deze component valt niet samen met hetzij ‘overtuigingsethiek’, hetzij ‘verantwoordelijkheidsethiek.
Een derde ethiek, waarin de politicus bezig is een soortelijk gewicht toe te kennen aan het geheel van doelstellingen. Het ethische hierin is dat de politicus zich zo losmaakt van de buhne of waan van de dag, en orde schept in de veelheid.
Ik zie Jesse Klavers ‘ik kan niet anders’ als strategisch briljant: bepaalde partijen moeten nu het akelige gegeven onder ogen zien dat ze eerder retorisch dan inhoudelijk van de PVV verschillen. Voortredenerende vanuit het denkbeeldvan een strategische ethiek kun je het verwijt dat GL een steriele getuigenispartij zou zijn ontzenuwen; althans, beredeneerd in twijfel trekken.
Maar ik moet zeggen: zonder jouw essay was ik niet eens op het idee gekomen.
Wat interessant dat je een vergelijking maakt met Weber, inderdaad een klassieker. Dit artikel brengt een diepgaander visie op een actualiteit. Het geeft inzichten voorbij het denken in de waan van de dag, het is een zoeken naar een diepgaander betekenis in de actualiteit. Dat geeft houvast en dat geeft richting aan politiek handelen. Veel politici kunnen zich daar aan laven. Dank voor je mooie artikel.