Stammen wij af van de ‘homo mocro’?

Onlangs werd opzienbarend nieuws gebracht: de homo sapiens

,

directe voorloper van de mens, blijkt honderdduizend jaar ouder dan tot nu toe gedacht. Door nieuw onderzoek wordt ons beeld van het verleden regelmatig bijgesteld. Maar wat is waar?

Ik meen dat het de Britse neuroloog en psychiater Oliver Sacks was, in de onvolprezen interviewserie ‘Een schitterend ongeluk’ van Wim Kayzer, die vond dat de mens bij uitstek een verhalenverteller is. Het was de eerste keer dat ik dit iemand hoorde zeggen.

Hetzelfde deed in 2014 de Israëlische historicus Yuval Noah Harari in zijn boek ‘Sapiens – Een kleine geschiedenis van de mensheid’. Harari geeft een verklaring waarom de homo sapiens het als menselijke soort won van rivalen als de neanderthaler. Dat kwam door diens vermogen om geloof te hechten aan verzonnen verhalen; fictie dus. Het gaat dan niet alleen om een ‘verzonnen verhaal’ als religie, maar bijvoorbeeld ook om de algemeen geaccepteerde afspraak dat we geld een waarde toekennen. Dat geld een waarde heeft is niet vastgelegd in de natuur, maar kwam tot stand door een door mensen bedachte spelregel. Als zodanig is het een verzonnen verhaal dat bijgedragen heeft aan onze beschaving.

Tegenwoordig worden we doodgegooid met allerlei soorten verhalen. Verhalen hebben om te beginnen de plaats ingenomen van twintigste-eeuwse ideologieën. De PvdA is op zoek naar een nieuw verhaal, zo stond deze week in de krant te lezen. Daarom kan deze dolende partij op dit moment geen regeringsverantwoordelijkheid nemen. Eerst moet er voor de kiezers een overtuigend verhaal worden bedacht. Ook bedrijven hoor je tegenwoordig minder praten over hun ‘missie’ en meer over hun ‘verhaal’. Begrijpelijk, in een ‘verhaal’ wordt een standpunt gekleurd door een emotie; zo krijgt het geraamte van de missie vlees om de botten. Zoals het pleidooi voor een duurzame en groene aarde: daarvan kunnen wij als burgers ons voorstellen dat wij er baat bij hebben. Het is een aansprekend verhaal.

Zoete koek

Het verhaal van de mensheid blijft in essentie onvoltooid. Dat bleek ook weer naar aanleiding van de recente berichtgeving over een opgraving in de West-Marokkaanse woestijn. Daar werden delen van een schedel, een onderkaak en stukken van een bovenkaak gevonden. Onderzoek wijst uit dat die beenderen 280 tot 350 duizend jaar oud zijn en sterk lijken op die van de homo sapiens, de directe voorloper van de moderne mens. Dit zou betekenen dat de geschiedenis van deze voorvader ruwweg 300 duizend jaar beslaat. Sensationeel nieuws, omdat eerder door de opgraving in Ethiopië de homo sapiens was gedateerd op zo’n 200 duizend jaar.

Ethiopië en Marokko liggen vijfduizend kilometer uit elkaar. Volgens de paleoantropoloog Jean-Jacques Hublin, die met zijn team de opgraving in Marokko deed, is ‘de Hof van Eden’ zo groot als Afrika. De moderne mens, die 70 duizend jaar geleden het licht zag, zou ontstaan zijn uit culturele en genetische wisselwerking tussen vele Afrikaanse groepen.

Het sensationele nieuws werd door alle media voor zoete koek geslikt. Paleontologie staat dan ook hoog aangeschreven. Het is de wetenschap die fossiele resten of sporen van organismen bestudeert, om aan de hand daarvan de aard en evolutie van het leven op aarde in het geologisch verleden te reconstrueren. Het is een harde wetenschap. Journalisten hebben daar alle respect voor, temeer omdat het onderzoek ook nog eens in het wetenschappelijke tijdschrift Nature werd gepubliceerd. Scepsis is op zo’n moment ver te zoeken, het journaille laat zich in het pak naaien.

Verfrissend vond ik daarom de ingezonden brief van evolutiebioloog Nico van Straalen, die in de Volkskrant van 12 juni reageert op het nieuws dat de homo sapiens 100 duizend jaar ouder zou zijn: ‘[…] vergeten wordt dat de schatting van 200.000 jaar voor de oorsprong van de mens gebaseerd is op zeer uitvoerige dna-analyses. De claim dat de vondsten uit Marokko een vorm van homo sapiens representeren is dus zonder meer strijdig met de genetische analyses. Kun je op basis van één enkel nieuw fossiel dertig jaar genetica van tafel schuiven? Ik vind dat nogal wat.’

Gedroomde voorstellingen

Veelzeggend zijn de afbeeldingen die bij berichten in de media over fossiele opgravingen uit de prehistorie worden geplaatst. De homo sapiens en de neanderthaler worden volgens het recept van gereconstrueerde politiefoto’s van verdachten afgebeeld. Vaak is hun gezichtsexpressie uitdrukkingsloos. Homo sapiens en neanderthaler lachen ons nooit toe.

De Tirannasaurus Rex, die ver vóór de homo sapiens leefde, heeft in onze beleving – en verbeelding – daarentegen altijd een woeste uitdrukking op zijn afgrijselijke bek. Altijd staat hij klaar om zijn slachtoffer te verscheuren. De kenmerkende emotie van een T. rex is razernij.

Feit of verbeelding? We weten het niet. Maar van roofdieren als leeuwen en wolven weten we dat ze bijkans onverstoorbaar hun slachtoffers doden. Ze worden daarbij niet gestuurd door razernij. Waarom een T. rex dan wel, zoals in de film Jurassic Park?

Hoe verder we in het verleden grazen, hoe meer leemtes in de kennis over de verloren tijd. Er zijn gaten die we met onze menselijke verbeelding invullen. We kunnen rustig stellen dat we onze eigen emoties in dat verleden projecteren. We produceren continu gedroomde voorstellingen.

De drang om verhalen te vertellen komt voort uit onze verbeelding. Wij kúnnen niet eens leven met uitsluitend de feiten van de geschiedenis. Voortdurend creëren we mythes, over legendarische gebeurtenissen (veldslagen die gewonnen of verloren zijn) en dappere helden (Willem van Oranje, Jeanne d’Arc).

Kruisbestuivingen

Maakte de homo sapiens ook al gebruik van spelregels die de Israëlische historicus Harari aan een verzonnen verhaal toekent? Verleende deze voorvader van wie wij afstammen fictieve waarde aan bepaalde dingen? Omdat de homo sapiens het in de darwinistische strijd om het bestaan won van rivalen als de neanderthaler zou je denken van wel. Maar hoe dat ging, weten we (nog) niet. Intrigerend detail is dat de herseninhoud van de neanderthaler groter was dan die van de moderne mens.

De homo sapiens lijkt in het aangezicht sterk op de moderne mens, maar er zijn ook verschillen. Zo is de schedel van de homo sapiens minder bol en aan de achterkant langer. Zijn de opgegraven resten in West-Marokko misschien toch van de neanderthaler? Op tv hoorde ik een deskundige zeggen dat niet valt uit te sluiten dat er kruisbestuivingen plaatsvonden tussen de homo sapiens en de neanderthaler. De neanderthaler is weliswaar uitgestorven, maar zou in dit geval in onze genen voortleven. Toch is dat de vraag. Overblijfselen van de neanderthaler zijn in Afrika niet gevonden.

Zo zijn er, ondanks de ontdekking van deze fossiele resten in West-Marokko, vindplaats Jebel Irhoud, de nodige kanttekeningen te plaatsen over onze afkomst. Wie weet wijst verder onderzoek uit dat wij wél nazaten zijn van de homo mocro. Dat maakt de ‘minder minder’-uitspraak van Geert Wilders ook in dit verband ongerijmd. ‘Meer meer’ is dan beter op zijn plaats.