Aan de Universiteit van Amsterdam werd het lont in het kruitvat gestoken toen de faculteit Geesteswetenschappen fors moest bezuinigen. De discussie, aangezwengeld door de bezettingen van Bungehuis en Maagdenhuis, verlegde zich naar een breder terrein: de wijze waarop de hoofdstedelijke universiteit wordt bestuurd. Regentesk en ondemocratisch, luidde het verwijt. Een zoenoffer volgde: Louise Gunning, voorzitter van het College van Bestuur, ruimde het veld en nu ligt er een tienpuntenplan te wachten op uitwerking.
De stofwolken zijn geweken. Er lijkt sprake van een sur place. Iedereen beraadt zich op zijn positie. Dit is daarom hét moment om de beoogde bezuinigingen van begin dit jaar bij de faculteit Geesteswetenschappen nog eens nader te bekijken. Maar liefst 78 fte’s moeten verdwijnen. Voor een belangrijk deel moet dat gebeuren via ‘natuurlijk verloop’ (pensioen, andere baan). En door tijdelijke contracten niet te verlengen.
De meeste tijdelijke contracten zitten bij grote opleidingen, waar ze juist veel ‘handen aan het bed’ nodig hebben. Nu wringt zich dat aan de UvA zowel de sociale wetenschappen als de letterenstudies zijn ondergebracht bij de faculteit Geesteswetenschappen. Decaan Frank van Free gaf in een interview met Folia op 19 februari toe dat het in eerste instantie de bedoeling was “dat Arabisch, Hebreeuws, Italiaans, Nieuwgrieks, Scandinavische talen en de drie Slavische talen Tsjechisch, Servo-Kroatisch en Pools als volledige programma’s zouden verdwijnen”. Gelukkig is dat voornemen van de baan en nu, aldus Van Vree in genoemd interview, gaat het om een ‘modernisering van de talen’; en wel op zo’n manier dat recht wordt gedaan aan de gerezen bezwaren.
Baby Krishna
Tot 2000 waren de kleine letteren, dat wil zeggen opleidingen met weinig wetenschappelijk personeel en studenten, geoormerkt. De universiteiten kregen jaarlijks van overheidswege tien miljoen gulden extra om aan de kleine letteren te besteden (los van de outputfinanciering, gebaseerd op het aantal afgestudeerden). Dit was het resultaat van het in 1991 uitgebrachte adviesrapport ‘Baby Krishna’, onder voorzitterschap van de filosoof en sanskritist Frits Staal. Hij wist de toenmalige sociaaldemocratische minister van Onderwijs Wim Deetman ervan te overtuigen dat ‘kleine letteren’ een verkeerd gekozen benaming was, omdat het in feite vaak gaat om grote beschavingen.
In het adviesrapport‘ Baby Krishna’ werd erop gehamerd dat de Aziëstudies meer zijn dan het bestuderen van een taal als het Chinees of Koreaans: “Aziëstudies hebben betrekking op enigerlei aspect van de Aziatische wereld, maar omvatten ook Aziatische wetenschappen in de zin van wetenschappen die in Azië zijn ontwikkeld, zoals de Babylonische of Chinese sterrenkunde, de Indiase taalwetenschap, of de wetenschap van het ritueel.”
Dragers van culturen
In ‘De wijde wereld van de Kleine Talen’ (1998) laat Dirk van Delft vijfentwintig taalonderzoekers aan het woord over hun vakgebied. Het levert, behalve bij grote talen als het Chinees en Arabisch, ook een fascinerend inkijkje op in de wereld van minitaaltjes van de Kaukasus, de taal van Papoea-kannibalen en die van Mixteekse indianen.
Dirk van Dalen in de inleiding van zijn boek: “Talen zijn de dragers van culturen. Een sinoloog heeft geen Chinees gestudeerd maar is geschoold bij de Opleiding talen en culturen van China. Daaronder vallen taal- en letterkunde, geschiedenis, filosofie en religie, maar ook de specialisatie ‘politiek en bestuur van het hedendaagse China’ en een zogeheten managementvariant.”
De publicaties van Frits Staal en Dirk van Delft hebben niet lang een wal kunnen opwerpen. Het ‘Kordon van Staal’ is met de komst van de liberale minister van Onderwijs Loek Hermans geslecht. Die was van mening dat hij de universiteiten niets diende op te leggen. Sinds 2000 mochten universiteiten daarom zelf beslissen hoe ze het geoormerkte geld voor de kleine letteren besteedden. Gevolg: het ging meestal in de grote pot.
We zijn nu vijftien jaar verder. Wat behelst precies de formulering ‘modernisering van de talen’ van decaan Frank van Vree? Worden sommige letterenstudies aan de UvA straks teruggebracht tot een minor? Gaan ze deel uitmaken van een ‘brede bachelor’?
Bedroevend
Voormalig CvB-voorzitter Louise Gunning wees tijdens de recente bezetting van het Maagdenhuis naar de Haagse politiek. Bij dát loket moesten de demonstrerende studenten en docenten van de UvA zijn. Daar moesten ze in het geweer komen tegen opgelegde bezuinigingen. Maar zo ligt het niet helemaal. Een College van Bestuur hoeft de alma mater niet als een bedrijf te runnen. In de geest van het Kordon van Staal kan het ook zeggen: wij vinden sommige kleine letterenstudies zo belangrijk dat we jaarlijks een bepaald bedrag extra investeren voor de wetenschappelijke staf. Zoals een uitgever van boeken niets verdient aan het uitgeven van poëzie, maar dat toch blijft doen. Waarom? Omdat het besef er is dat fragiel cultureel erfgoed gestimuleerd moet worden.
In 2000 gaf Frits Staal tegenover mij lucht aan zijn woede over de benarde positie van de kleine letteren: “De situatie in Nederland met betrekking tot de zogenaamde kleine letteren is niet alleen verbijsterend, maar ook bedroevend. De problematiek in een notendop is als volgt: kleine letteren staan tegenover grote monsters. Als je ze niet beschermt, verliezen ze het in de strijd tegen de grote monsters die ook voortdurend onderling strijd voeren. Hun lot is dat van een baby die in een zee vol haaien wordt gegooid.”
Het is wenselijk dat het sur place ook gebruikt gaat worden om goed na te denken over de kwetsbare positie van de letterenstudies.
Publicatiedatum: 8 mei 2015
