Joost Zwagerman, die deze dinsdag op 51-jarige leeftijd overleed, was een veelzijdig schrijver. Hij schreef romans, gedichten en essays. Hoe zal hij vooral worden herinnerd?
Toen Joost Zwagerman onlangs commentaar gaf op de tentoonstelling van de schilder Henri Matisse sprak hij: “De schilderijen van Matisse zijn stuk voor stuk vrolijk. Het is alsof je in de zon staat als je naar ze kijkt, alsof je in een droom rond loopt.” Zelf verkeerde Zwagerman door zijn depressies blijkbaar vaak in een nachtmerrie. Hij was niet langer in staat om in de droom van de kunst voor de harde werkelijkheid te schuilen, om zich door de kunst met het leven te verzoenen. Zijn zelfmoord hadden weinigen voorzien.
Vol overgave
Bij het brede publiek is Joost Zwagerman vooral bekend door romans als ‘Gimmick!’, ‘Vals licht’ en ‘De buitenvrouw’. Het zijn boeken die, qua thematiek, goed pasten in de tijdgeest en daardoor gretig werden gelezen. Ook als dichter liet hij van zich horen. Meer dan eens viel hij met zijn boeken in de prijzen of werd hij genomineerd, ook in het buitenland.
Gaandeweg legde hij zich steeds meer toe op de essayistiek. Hoogtepunt is voor mij ‘Americana – Omzwervingen in de Amerikaanse cultuur’, twee bundels in één cassette. Wat hem in die Amerikaanse cultuur moet hebben gefascineerd, is het optimisme en de dadendrang. De droom van Amerika, waaraan hij zich geruime tijd laafde maar waarvan hij zelf geen deel uitmaakte. Hij bleef een scherp observerende buitenstaander. Muziek, beeldende kunst, literatuur – hij schrijft er vol overgave over.
Fris van de lever
Joost Zwagerman heeft het gesloten bastion van de beeldende kunst opengebroken. Hij kon op zo’n manier over kunst schrijven dat lezers zich er door aangesproken voelden. Vóór hem waren wij als lezers gewend essays van ingewijden te lezen, die meer dan eens op een nogal ondoorgrondelijke wijze over kunstwerken orakelden. Zwagerman schreef altijd fris van de lever, niet gehinderd door misplaatst ontzag voor kunstpausen. Daarbij moet niet uit het oog worden verloren dat hij zich altijd zeer goed documenteerde. Hij wist waarover hij het had.
Bloemlezer
Misschien vond hij dat hij als romanschrijver op een dood spoor zat. In ieder geval valt op hoe hij zich ontpopte als bloemlezer. Aan hem danken wij de dikke bundels ‘De Nederlandse en Vlaamse literatuur vanaf 1880 in 200 essays’ en ‘De Nederlandse en Vlaamse literatuur vanaf 1880 in 60 lange verhalen’. Wat Komrij als bloemlezer heeft gedaan voor de Nederlandstalige poëzie deed Zwagerman voor de Nederlandstalige literatuur en essayistiek. Als in een droom kun je je daar als lezer tijdenlang in onderdompelen.
Daarom denk ik dat Joost Zwagerman zich vooral als essayist en bloemlezer onsterfelijk heeft gemaakt. Daar mogen wij hem dankbaar voor zijn. En verder zal een roman als ‘Gimmick!’ een klassieker worden, de roman waarin hij een beeld schetst van het uitgaansleven en het kunstenaarswereldje uit de jaren tachtig van de vorige eeuw.
Een aimabel mens heeft ons verlaten. We zullen hem niet vergeten.
Publicatiedatum: 9 september 2015
